Osmanlı’da Fikir Akımları: Bir Genç Yetişkinin Yolculuğu
Hayal Kırıklığı ve İhtiyaç
Kayseri’de bir akşam, elimde bir kahve fincanı, dışarıda yer yer kararmaya yüz tutan gökyüzüyle düşünceler arasında sıkışıp kaldım. O kadar huzursuzum ki, içimden geçen her şey birbirine karışıyor. Osmanlı’nın son zamanlarında bir genç olarak yaşamaya çalışan insanları düşündüm. Ne kadar farklıydılar? Düşüncelerini nasıl ifade ederlerdi? Birçok akım vardı, bu akımlar arasında kaybolan çok insan var mıydı? Kendimi bir parçası gibi hissediyorum o zamanlardan, sanki aradığım bir şeyleri bulmaya çalışan bir yabancı gibi.
Çünkü bir yanda büyük bir imparatorluk vardı; kökleri derinlere, tarihin ortasına kadar uzanıyor, ama öte yandan bir değişim, bir yenilik arzusu da vardı. Benim gibi, bir nevi kendini bulmaya çalışanların olduğu bir dönemde. Osmanlı’da fikir akımlarının ne kadar iç içe olduğunu ve ne kadar da birbirine paralel geliştiğini anlatmak zor. Bu bir serüven gibi. Her bir akım bir yolculuk, bir arayıştı. O zamanlar, insanın ruhunu derinden etkileyebilecek kadar güçlüydü. Benim gibi gençler, ne yapmalıydı? Yenilikçi olmak mı? Geleneksel kalmak mı?
Osmanlı’da Fikir Akımlarının Yükselişi
İçimden geçenleri dışarıya çıkaramamış olsam da, Osmanlı’daki değişim hareketlerini okurken o kadar heyecanlandım ki! Feodalizmin son demleriyle, Batı’dan gelen etkilerle Osmanlı’da neler olup bittiğini anlamaya başladım. Bu sırada o kadar çok fikir akımına rastladım ki… Her bir akım, kendi başına bir hareketti, bir dönemin sesi gibiydi.
Osmanlı’da modernleşme hareketi, zamanla Batı’ya açılma isteği, aydınlanma düşünceleri ve daha fazlası… Her bir akım, insanı düşünmeye sevk ediyordu. Lâikleşme fikri ve Fransız İhtilali’nin izlediği yol; bu, halkı başka bir yola götürmek için bir fırsattı. İçsel bir duygusallıkla bu gelişmeleri takip ederken bir an kendimi, eski zamanların bir köyünde, halkla birlikte bu fikirlerin yankılarını dinlerken hayal ettim. O zamanlar çok büyük bir şeydi. Gerçekten, insanın içindeki boşluğu dolduracak kadar büyük bir değişimdi.
Batıcılık ve Yenilikçi Ruh
Düşüncelerim o kadar hızlı dönmeye başladı ki, kendimi kaybettim. Bir köşede Batıcılığın yükseldiğini, modernleşme çabalarının halkla buluştuğunu düşündüm. Batı’dan gelen aydınlık fikriyle Osmanlı, bir yönüyle yenilikçi bir ruhu benimsemişti. Bu, geçmişin değerlerinden biraz uzaklaşmak, ama aynı zamanda bir kök aramak gibiydi.
Kayseri’nin gece manzarasında, eski taşlardan yansıyan ışıkla birlikte geçmiş ve geleceğin kesişim yerinde buldum kendimi. O akşam karanlığında, her şey bana biraz daha belirsiz geldi. Batı’nın etkisi, Osmanlı İmparatorluğu’na gelirken ben de o etkiye kapıldım mıydım? Batıcılığın, bir anlamda modernleşmenin izleri nereye kadar gitmişti? İnsanlar neler hissediyordu? Kendimle birlikte onlar da bir döneme, yeni bir düşünce biçimine ayak uyduruyor muydu?
Osmanlı’da Fikir Akımlarının İzinde
Gecenin ilerleyen saatlerinde, Osmanlı’daki fikir akımlarını düşünürken, bir anda kendimi içsel bir keşfe çıkmış gibi hissettim. Tıpkı gençlerin, bir akımı anlamaya çalışırken hissettikleri gibi… Devrimci bir fikir, geleneksel bir düşünceyi sarsar mı? Tıpkı bir deniz dalgası gibi yükselir mi? Benim için sorular, yalnızca zihinsel değil, aynı zamanda ruhsal bir yolculuktu. Osmanlı’da aydınlanma fikri, düşünce dünyasında derin izler bırakmıştı. Fakat, bu fikirlerin halkla buluşması ne kadar mümkün olabilirdi?
Hayal kırıklığım da burada başlamıştı. İnsanların fikirleri değişebilir miydi, yoksa Osmanlı topraklarında geleneksel düşüncelerle baskılanmış mıydı? Her biri birer yolculuk, ve her bir yolculuk sonunda insanlar, değişimle birlikte bir şeyleri kaybediyor muydu?
Sonuçta Ne Oldu?
O an, Kayseri’nin gece ışıkları altında, bir çay içerek, geçmişin ve geleceğin arasında sıkışmış hissettim. Osmanlı’daki fikir akımlarının ardında bir sır vardı; bu sır, her birimizin içsel dünyasında da yankı buluyor gibiydi. Bir tarafta Batıcılık, diğer tarafta geleneksel Osmanlı düşünceleri… Ve arada bir yerlerde, tıpkı bu gençlik dönemimde olduğu gibi, umut. O umut, insanın geçmişini sorgulayarak geleceğini bulmasıydı.
Sonuçta, Osmanlı’da fikir akımlarının etkisi günümüzde bile hissediliyordu. Bir insanın düşünceleri ne kadar değişirse değişsin, o dönemin ruhu hala her bir akımda yaşar. Ve ben, bu fikirlerle kendi yolumu bulmaya çalışırken, çok daha fazlasını keşfedeceğimi biliyorum.